Kurallar, insanlar arası ilişkiler ve etkileşimlerde davranışlarımıza yön veren, sınırlayan, ideal ve evrensel olduğu ölçüde uyulması gereken ilkelerdir.

Hukuk kurallarının hiyerarşisi yönünden kurallar “anayasal kurallar” ve “yasal kurallar” olmak üzere ikiye ayrılırlar. Anayasalar, yasalar içinde en tepede yer alan ve uygulanması zorunlu genel esasları içeren bir yasadır. Anayasa, prensip olarak genel ilkeleri koyar, ayrıntıya inmez. Toplumsal hayatı düzenleyen daha kapsamlı kurallar Anayasa’ya aykırı olmamak koşulu ile yasalarla düzenlenir.

Normlar Hiyerarşisi

Hukukun evrensel ilke ve esasları, normlar hiyerarşisinin tepesindedir. Normlar hiyerarşisine göre sıralama; anayasa, bağlayıcı uluslararası sözleşmeler, kanunlar, kanun hükmünde kararnameler, tüzük, yönetmelik ve diğer alt düzenleyici tasarruflardır.

Normlar hiyerarşisine göre, gümrük tarifesinin belirlenmesinde en önemli ve ilk sırada yer alan mevzuat, Gümrük İşbirliği Konseyi (bugünkü adıyla Dünya Gümrük Örgütü) tarafından hazırlanarak 14 Haziran 1983 tarihinde Brüksel’de kabul edilen ve 10 Haziran 1985 tarihinde imzaya açılan “Uyumu Sağlanmış (Armonize) Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi Hakkında Uluslararası Sözleşme” olup, ülkemiz 10 Kasım 1988 tarihli 3501 sayılı Uyumu Sağlanmış (Armonize) Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi Hakkında Uluslararası Sözleşmeye Katılmamızın Uygun Bulunduğuna Dair Kanun ile 1 Ocak 1989 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi ile İlgili Uluslararası Sözleşmeye taraf olmuştur.

Tarifenin Yorumu ile İlgili Genel Kurallar

Gümrük tarifesinin belirlenmesinde temel mevzuatlardan biri olan Tarifenin Yorumu ile ilgili Genel Kurallar, Dünya Gümrük Örgütü Armonize Sistem Komitesi tarafından hazırlanan Armonize Sistem Nomanklatürünün ayrılmaz bir parçası olup, Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi ile Uluslararası Sözleşmeye taraf olan tüm ülkeler tarafından uygulanmaktadır.

Bir sınıflandırma sisteminin tam anlamıyla sağlıklı olabilmesi, ticarete konu olan her ürünün tek bir pozisyon içinde gösterilebilmesine bağlıdır. Böylesine düzenli bir sistemin kurulabilmesi ve eşyaların doğru pozisyonda sınıflandırılabilmesi için bazı kuralların önceden belirlenmesi gerekmektedir. İşte bundan dolayı, sınıflandırmanın temel kurallarını kapsayan ve hukuksal açıdan tek bir yorumu olan bir dizi kurallar serisi oluşturulmuştur.

Bu kurallar altı adet olup, kısaca Genel Yorum Kuralları (GYK) olarak anılmaktadır. Türk Gümrük Tarife Cetvelinin ayrılmaz bir parçası olan Genel Yorum Kuralları, Pozisyon Metinleri ile Bölüm ve Fasıl Notlarında aksi belirtilmedikçe, eşyanın Gümrük Tarife Cetvelindeki yerinin tespit edilmesinde uygulanacak olan sınıflandırma esaslarının belirlemektedir.

Şunu da özellikle belirtmem gerekirse; bu altı adet kuralın içerisinde “Eşyanın Tarifesi, Gümrük Vergisi En Yüksek Olana Verilir” diye bir kural YOKTUR. Uygulamada sıkça karşılaşılan bu durum haksız ve aynı zamanda da hukuksuz bir uygulamadır. Eşyanın Gümrük Tarife Cetvelindeki sınıflandırılması yapılırken gümrük vergisi, ilave gümrük vergisi, ek mali yükümlülük, KDV oranı veya KKDF oranı ya da ticaret politikası önlemleri göz önünde bulundurulmamalı, sınıflandırma Genel Yorum Kuralları, Pozisyon Metinleri, Bölüm ve Fasıl Notları ile Alt Pozisyon Notlarına göre yapılmalıdır. Unutulmamalıdır ki Gümrük Tarifesi ve Eşyanın Tarife Pozisyonlarına Ayrılmasında Gümrük Kanununun 15. nci maddesinin 7. nci fıkrası “Gümrük Tarife Cetveli, İzahnamesi ve Eşya Fihristi, Ticaret Bakanlığınca hazırlanır ve Resmî Gazetede yayımlanır. Bu şekilde yayımlanan metinler idari ve kazai uygulamalarda esas tutulur.” hükmüne amirdir.

Gümrük Tarifesinin Bir Numaralı Kuralı

Peki, sağlıklı bir sınıflandırma yapabilmek için bu altı adet kuralın içerisindeki en önemli kural hangisidir?

Adı üzerinde, 1 numaralı Genel Yorum Kuralı (GYK 1) diğer kurallara göre bir önceliğe sahiptir. Ürünleri sınıflandırmak için yasal olarak kullanılabilecek unsurları belirtir. Diğer kurallara ihtiyaç duyulmadan eşyaların Tarife Cetvelindeki sınıflandırılması GYK 1’e göre yapılmaktadır. 2 ila 5 nolu Kurallar eşyanın şekil şartıyla ilgili olup, demonte vaziyette, karışım halinde, set halinde veya ambalajlı olarak gümrüğe sunulduklarında ne şekilde sınıflandırılacaklarını düzenler. 6 numaralı Kural ise Tarife Alt Pozisyonlarını ve daha ileri düzeydeki seviyeleri düzenler.

Genel Yorum Kuralları

1. Bölüm, fasıl ve tali fasıl başlıkları sadece gösterici niteliktedir; Yasal amaçlar için eşyanın tarifedeki yerinin saptanması, pozisyon metinlerine, ilgili herhangi bir bölüm veya fasıl notuna ve bu pozisyonlar veya notlar hükümlerinde aksi belirtilmedikçe, aşağıdaki kurallara göre yapılır.

Bir Numaralı Kurala göre sınıflandırmanın yasal unsurları:

• • Pozisyon metinleri;
  • Bölüm veya Fasıl Notları; ve
  • Pozisyonlar veya Notlar hükümlerinde aksi belirtilmedikçe, diğer yorum kurallarıdır.

Kısaca belirtmek gerekirse; yasal amaçlar için sınıflandırma, Pozisyon Metinlerine, ilgili herhangi bir Bölüm veya Fasıl Notuna ve eğer gerekiyorsa diğer yorum kuralları tarafından belirlenir.

“Pozisyon ve notlarda aksine bir hüküm bulunmadıkça” tabiri, eşyanın Tarifedeki yerinin tespitinde pozisyon metinleri ile ilgili Bölüm veya Fasıl notlarının göz önünde bulundurulacağını açıkça belirtmek amacıyla konulmuş bulunmaktadır.

Tarife, uluslararası ticarete konu olan eşyayı, Bölüm, Fasıl ve Tali Fasıllara ayırarak sistematik bir şekilde göstermektedir. GYK 1, Bölüm, Fasıl ve Tali Fasıl başlıklarının “sadece gösterici nitelikte” olduğunu hüküm altına almakta ve dolayısıyla bu başlıklar eşyanın Tarifedeki yerinin saptanmasında yasal bir dayanak oluşturmamaktadır.

Genel Yorum Kuralları gibi, Gümrük Tarife Cetvelinin ayrılmaz bir parçasını oluşturan ve aynı Bölüm ve Fasıl Notları gibi yasal kuvvete sahip olan Notlar vardır. Bu Notlardan bazıları, “Alt Pozisyon Notları” başlığı altında gruplanmış olup, yalnızca alt başlıkların yorumlanması ile ilgilidir.

Diğer taraftan, Armonize Sistemin, Bölüm, Fasıl ve Alt Pozisyon notları ile birlikte, Türk Gümrük Tarife Cetvelinin hazırlanmasında esas alınan ve pozisyon ile alt pozisyonlara ilişkin açıklamalar getiren ve Avrupa Birliği Kombine Nomanklatür notlarını ifade eden “Ek Notlar” da yasal amaçlar için bağlayıcı niteliktedir.

Bu Notların işlevi, her bir Alt Pozisyon, Pozisyon (veya pozisyon grubu), Bölüm veya Fasılların kesin kapsamını ve sınırlarını tanımlamaktır.

Tüm bu bilgiler ışığında doğru bir sınıflandırma yapabilmek için Türk Gümrük Tarife Cetvelinin Yapısını aşağıda yer alan tablodaki gibi tanımlayabiliriz.

Türk Gümrük Tarife Cetvelinin Yapısı

• Tarifenin Yorumu ile İlgili Genel Kurallar;
• Alt Pozisyon Notları dahil Bölüm ve Fasıl Notları;
• Sistematik olarak düzenlenmiş ve uygun olduğunda alt pozisyonlara bölünmüş pozisyonların listesi.

1 nolu Genel Yorum Kuralı ile ilgili örnek vermek gerekirse;

Örnek-1:

Çalar saati ve CD çaları bulunan radyo 85.27 pozisyonunda sınıflandırılır. Bu eşyanın 85.27 pozisyonunda sınıflandırılmasını belirleyen kural GYK 1’ dir.

85.27 Radyo yayınlarını alıcı cihazlar (aynı kabin içinde ses kayıt veya kaydedilen sesi tekrar vermeye mahsus cihaz veya saatle birlikte olsun olmasın):

85.27 tarife pozisyonunun pozisyon metni bu eşyayı hiçbir tartışmaya mahal vermeyecek şekilde tanımlamıştır. GYK 1’e göre “Pozisyon Metinleri” yasal amaçlar için bağlayıcı niteliktedir. Bu eşyanın sınıflandırılması GYK 1’e göre yapıldığı için 3(b) Kuralına veya 3(c) Kurallarına ihtiyaç yoktur.

Örnek-2:

Tarife Mevzuatına göre, Kıymetli metal alaşımlarının sınıflandırılması yine GYK 1’e istinaden yapılmaktadır.

71. Fasılın 5 nolu Fasıl Notu aşağıdaki gibidir:

Bu fasılın tatbikinde, içinde kıymetli metal bulunan ve herhangi bir kıymetli metal miktarı, alaşımın ağırlığının en az %2 sini oluşturuyorsa, bu alaşımlar (fırınlanmış alaşımlar ve metallerin birbirleriyle olan bileşimleri) kıymetli metal alaşımı sayılır. Kıymetli metal alaşımları aşağıdaki kurallara göre sınıflandırılır:

• Ağırlık itibariyle %2 veya daha fazla platin içeren alaşımlar, platin alaşımı sayılır;
• Ağırlık itibariyle %2 veya daha fazla altın içerip, içinde hiç platin bulunmayan veya %2’den az platin bulunan alaşımlar, altın alaşımı sayılır;
• Ağırlık itibariyle %2 veya daha fazla gümüş içeren diğer alaşımlar, gümüş alaşımı sayılır.

GYK 1’e göre “Fasıl Notları” yasal amaçlar için bağlayıcı niteliktedir. Kıymetli metal alaşımlarının sınıflandırılması 71. Fasıl (5) nolu notuna göre yapıldığı için artık bu alaşımların sınıflandırılması için 2(b) Kuralına veya 3(b) Kuralına ihtiyaç yoktur.

Örnek-3:

Tarife Mevzuatına göre iki veya daha fazla dokumaya elverişli maddeden meydana gelen eşyanın sınıflandırılması yine GYK 1’e göre yapılmaktadır.

XI. Bölümün 2(A) Notu aşağıdaki gibidir:

2. (A) 50 ila 55. fasıllarda ve 58.09 veya 59.02 pozisyonlarında sınıflandırılabilen ve iki veya daha fazla dokumaya elverişli maddeden meydana gelen karışımlardan eşya, dokumaya elverişli maddelerin her birine ağırlık itibariyle üstün gelen dokumaya elverişli maddeden mamul olarak kabul edilip sınıflandırılırlar. Dokumaya elverişli maddelerin hiç birisinin ağırlık itibariyle üstün gelmemesi halinde bu eşya, tamamen dokumaya elverişli tek bir maddeden meydana gelmiş gibi, her biri geçerli olabilecek pozisyonların numara sırasına göre sonuncusunda sınıflandırılır.

GYK 1’e göre “Bölüm Notları” yasal amaçlar için bağlayıcı niteliktedir. Farklı maddelerden meydan gelen kumaşların sınıflandırılması XI. Bölümün 2(A) Notuna istinaden yapılmıştır. Artık bu kumaş karışımları için 2(b) Kuralına veya 3(b) Kuralına ihtiyaç yoktur.

Sonuç

Sonuç olarak; ne Tarife Mevzuatında ne de Gümrük Mevzuatında “Gümrük Vergisi En Yüksek Olana Verilir” diye bir kural veya hüküm bulunmamaktadır. Tarife Mevzuatında; eşyanın tarife pozisyonu belirlenirken Pozisyon Metinleri, Bölüm ve Fasıl Notları yasal amaçlar için bağlayıcı niteliktedir. Gümrük Mevzuatına göre; Gümrük Tarife Cetveli, İzahnamesi ve Eşya Fihristi, Ticaret Bakanlığınca hazırlanır ve Resmî Gazetede yayımlanır. Bu şekilde yayımlanan metinler idari ve kazai uygulamalarda esas tutulur. Gümrük Tarifesi belirlenirken kullanılacak olan mevzuatların hiçbirinde ne gümrük vergisinden ne de ticaret politikası önlemlerinden bahsedilmemektedir.

Gümrük Kanunu’nun 234. üncü maddesindeki “Gümrük Tarifesini oluşturan unsurlarda veya vergilendirmeye esas olan sayı, baş, ağırlık gibi ölçülerinde aykırılık görüldüğü ve beyana göre hesaplanan ithalat vergileri ile muayene sonuçlarına göre alınması gereken ithalat vergileri arasındaki fark %5’i aştığı takdirde, ithalat vergilerinden ayrı olarak bu farkın üç katı para cezası alınır.” hükmünden yola çıkarak, sırf ceza tatbik etmek için gümrük vergisi yüksek olan veya ticaret politikası önlemine tabi olan tarifeyi tatbik etmeye çalışmak, diğer taraftan da Kaçakçılık Kanunu’nun 3/2 maddesine istinaden işlem yapmak, yargı sistemimizi boş yere meşgul etmenin yanı sıra, haksız ve aynı zamanda hukuksuz bir uygulamadır.

Mustafa Sezen

Gümrük Müşaviri