Gümrük Tarifesi, uluslararası ticarete konu edilen eşyanın sistematik olarak ve aynı şekilde sınıflandırılmasını sağlar. Aynı sınıflandırma sistemini kullanan ülkelerde, dış ticarete konu edilen mallar aynı şekilde sınıflandırılır. Böylece, uluslararası ticarette yer alan tüm kurumların, gümrük idarelerinin ve diğer aktörlerin tek ve ortak bir dille konuşması mümkün olur.
Dış ticaret işlemlerinin daha hızlı, daha kolay ve daha öngörülebilir bir şekilde yürütülmesine katkı sağlanır. Ülkeler arasındaki ticaret anlaşmalarının müzakere edilmesinde, yorumlanmasında ve uygulanmasında yaşanabilecek sorunlar azaltılır. Karşılaştırmalı uluslararası ticaret istatistiklerinin tek tip verilerle üretilmesi mümkün hale gelir. Uluslararası ticaretin vergilendirilmesinde, dış ticaret önlemlerinin uygulanmasında ve ticari istatistiklerin doğru olarak kayıt altına alınmasında tarife sınıflandırması kilit bir rol oynar.
Gümrük tarifesi, geniş anlamda dış ekonomi politikasının, dar anlamda ise dış ticaret politikasının en eski ve en çok kullanılan araçlarından biridir. Gümrük tarifesi ifadesinde iki temel kavram vardır. Bunlar gümrük ve tarifedir.
Gümrük; belli bir malın gümrük sınırını geçişinde ödenen vergi ve harçlardır.
Tarife ise; uluslararası ticarete konu olan bütün mallara uygulanan vergileri belirleyen listeleri de kapsayan geniş kapsamlı bir tanımdır.
Gümrük vergileri, gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihte yürürlükte olan gümrük tarifesine göre hesaplanır.
Gümrük Tarifesi;
a) Bakanlar Kurulunca kabul edilen Türk Gümrük Tarife Cetvelini,
b) Tamamen veya kısmen Türk Gümrük Tarife Cetveline dayanan veya bu cetvele alt açılımlar ekleyen ve eşya ticaretine ilişkin tarife önlemlerinin uygulanması için tespit edilen diğer cetvelleri,
c) Türk Gümrük Tarifesinin kapsadığı eşyaya uygulanacak;
- Gümrük vergi oranlarını,
- Tarım politikası veya işlenmiş tarım ürünleriyle ilgili özel düzenlemeler çerçevesinde alınan ithalat vergilerini,
d) Türkiye’nin bazı ülkeler veya ülke grupları ile yaptığı tercihli bir tarife uygulaması gerektiren anlaşmalarda yer alan tercihli tarife uygulamalarını,
e) Türkiye tarafından tek taraflı olarak bazı ülkeler, ülke grupları veya toprak parçaları için tanınan tercihli tarife uygulamalarını,
f) İthalat vergilerinde, bazı eşyaya şartlı olarak uygulanacak muafiyet veya indirim uygulamalarını,
g) Yukarıdakilerin dışında kalan diğer tarife uygulamalarını, kapsar.
Gümrük Vergileri
Ticaretin vergilendirilmesi muhtemelen ticaretin doğuşu ile yakın tarihlerde başlamıştır. Uluslar arasında yapılan ticarete konulan gümrük vergilerinin başlıca iki amacı vardır. Bunlar, devlet hazinesine gelir sağlamak ve yerli sanayiyi dış rekabete karşı korumaktır.
Gümrük vergileri tek taraflı olarak ve bir yasa ile konuyor ise böyle tarifelere, Otonom Tarife denir. Eğer vergiler uluslararası anlaşmalar ve karşılıklı görüşmeler sonucunda belirleniyor ise bu tip tarifelere Sözleşmeli Tarife adı verilir. Gümrük vergileri uluslararası anlaşmalarla belirlenince, bunların artık tek taraflı kararlarla değiştirilmesi mümkün değildir.
Gümrük tarifelerinde belirli eşyanın vergisi Ad Valorem ve Spesifik olarak iki ayrı şekilde gösterilir.
Ad Valorem Tarifeler, ithal edilen eşyanın değeri üzerine uygulanacak bir oran olarak ifade edilir. Spesifik Tarifeler ise, belirli fiziki miktar (ağırlık, hacim, uzunluk vb. ölçüler) üzerinden alınacak vergiyi miktar olarak göstermektedir.
Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT) çerçevesinde gerçekleştirilen çok taraflı ticaret görüşmeleri sonucunda, çeşitli tarihlerde gümrük tarifelerinde çok önemli indirimler sağlanmıştır. Bundan dolayı artık gümrük tarifeleri, dış ticarete müdahale aracı olarak daha az kullanılan ve fazla etkin olmayan bir araç durumuna gelmiş olsa da dış ticarette yaşanan gelişmelerden kaynaklı gümrük duvarlarının tekrardan yükseltilmesi gerektiğinde zaman zaman müdahale aracı olarak kullanılmaktadır.
Diğer taraftan; ithalat kotaları, gözetim ve korunma önlemleri, ihracatın kontrolü, dolaylı vergiler, ek mali yükümlülükler ve ithalat teminatları gibi tarife dışı engeller de gerek gelişmiş ve gerekse gelişme yolunda olan ülkeler açısından önem kazanmaya başlamıştır.
Tarife sınıflandırması, dış ticarete konu edilen eşyanın sistematik olarak ve aynı şekilde sınıflandırılmasını sağlar. Böylece, uluslararası ticarette yer alan tüm kurumların, gümrük idarelerinin ve diğer aktörlerin tek ve ortak bir dille konuşması mümkün olur. Dış ticaretin vergilendirilmesinde, dış ticaret önlemlerinin uygulanmasında ve dış ticaret istatistiklerinin doğru olarak üretilmesinde tarife sınıflandırılması kilit bir rol oynar.
Uluslararası ticarete katılan her ülke, hangi ülkelerden, hangi malları, hangi miktarlarda aldığını; hangi ülkelere, hangi malları hangi miktarlarda sattığını; dış ticaretinin parasal büyüklüğünü ve dış ticaretten ne kadar vergi geliri sağladığını bilmek ister. Bu nedenle uluslararası ticaretin başlangıcından beri, ticarete konu edilen malların sınıflandırılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Dünya ticaretinin erken dönemlerinde vergiye tabi ve vergiden muaf olan malların alfabetik bir listesinden oluşan basit bir sınıflandırma yapmak yeterli olabiliyordu. Ticarete konu edilen mallar çeşitlendikçe alfabetik listeler çoğaldı. Zaman içinde farklı mallardan farklı oranlarda vergi alınmaya ve farklı vergi muafiyetleri uygulanmaya başlandı. Bu gelişmeler sonucunda, alfabetik ve vergiye dayalı listeler, kullanışsız ve ihtiyacı karşılayamaz hale geldi. Eşyanın yapısına ve niteliğine göre sınıflandırma yapan daha işlevsel eşya sınıflandırma sistemleri geliştirildi.
Tarife sınıflandırması uluslararası ticarete konu edilen eşyanın sistematik olarak ve aynı şekilde sınıflandırılmasını sağlar. Aynı sınıflandırma sistemini kullanan ülkelerde, dış ticarete konu edilen mallar aynı şekilde sınıflandırılır. Böylece, uluslararası ticarette yer alan tüm kurumların, gümrük idarelerinin ve diğer aktörlerin tek ve ortak bir dille konuşması mümkün olur. Dış ticaret işlemlerinin daha hızlı, daha kolay ve daha öngörülebilir bir şekilde yürütülmesine katkı sağlanır. Ülkeler arasındaki ticaret anlaşmalarının müzakere edilmesinde, yorumlanmasında ve uygulanmasında yaşanabilecek sorunlar azaltılır. Karşılaştırmalı uluslararası ticaret istatistiklerinin tek tip verilerle üretilmesi mümkün hale gelir. Uluslararası ticaretin vergilendirilmesinde, dış ticaret önlemlerinin uygulanmasında ve ticari istatistiklerin doğru olarak kayıt altına alınmasında tarife sınıflandırması kilit bir rol oynar.
Uluslararası ticarete konu edilen ürünlerin sınıflandırılmasında, Armonize Sistemin sınıflandırma kuralları ve ilkeleri esas alınır. Armonize Sistem, 21 bölüm ve 99 fasıldan oluşur. Genel bir kural olarak, eşyaların üretim süreci veya gördükleri işlem sonucunda aldıkları duruma göre bu bölüm ve fasıllarda sıralandıklarını söylemek mümkündür. Armonize Sistemin ilk bölümlerinde çoğunlukla eşyanın ham hali, hammaddeler ve yarı mamuller yer alır. Bölümler ilerledikçe eşyanın hammaddesinin veya işlenmemiş halinin geçirdiği işlem düzeyi artar; mamul ürünler ve işlenmiş ürünler Armonize Sistemin ilerleyen bölümlerinde yer alırlar. Bölüm numarası büyüdükçe eşyanın gördüğü işlem derecesinin arttığını söyleyebiliriz.
Ticarete konu olan tüm mallar Armonize Sistemin 99 faslında, malın bileşimindeki maddelere göre, kullanım alanına veya kullanım amacına göre, imalat ve işleme derecesine göre gruplandırılırlar. Armonize Sistemin, kullanıcı ülkelerin kendi ulusal ihtiyaçlarına göre alt açılımlar yapmasına imkan veren bir mimarisi vardır.
Armonize Sistemin temelini 6 basamaklı bir kodlama sistemi oluşturur. Bu 6 basamaklı kodun ilk iki basamağı eşyanın hangi fasılda olduğunu belirtir. İkinci iki basamak ise eşyanın o fasıldaki hangi grupta yer aldığını işaret eder. İlk dört basamak Armonize Sistemde “eşyanın tarife pozisyonu” olarak adlandırılır. 6 basamaklı kodun son iki basamağı ise eşyayı biraz daha spesifik olarak tarif eden bir alt grubu gösterir. 6 basamaklı Armonize Sistem kodu, aynı zamanda eşyanın “tarife alt pozisyonu” olarak adlandırılır. Armonize Sisteme göre tarife sınıflandırması yapan tüm ülkelerde, yani dünya ticaretinin neredeyse tamamında kullanılan ilk 2, 4 ve 6 basamaklı kodlar aynıdır.
Avrupa Birliği ülkeleri Armonize Sistemin 6 basamaklı kodlamasına iki basamak daha ekleyerek oluşturdukları 8 basamaklı “Kombine Nomanklatür”ü kullanırlar. Avrupa Birliği Kombine Nomanklatürüne ülkemizin farklı vergi uygulamalarını yansıtmak amacıyla iki basamak daha eklenerek 10 basamaklı bir kodlama sistemi elde edilmiş; istatistik kodlarını göstermek amacıyla iki basamak daha eklenerek toplam 12 basamaklı ulusal bir kodlama sistemi kurulmuştur. Bir ürünün ülkemizin tarife sınıflandırmasındaki yerini belirleyen 12 basamaklı koduna Gümrük Tarife İstatistik Numarası (GTİP) adı verilir.
12 basamaklı bir GTİP, basamakları itibarıyla şöyle adlandırılır:
– – (2 basamak) Fasıl Numarası
– – . – – (4 basamak) Pozisyon Numarası
– – – – . – – (6 basamak) Alt Pozisyon Numarası (Armonize Sistem Nomanklatür Kodu)
– – – – . – – . – – (8 basamak) Avrupa Birliği Kombine Nomanklatür Kodu
– – – – . – – . – – . – – (10 basamak) Milli Alt Açılım Kodu
– – – – . – – . – – . – – . – – (12 basamak) İstatistiki Açılım
Armonize sisteme göre tarife sınıflandırması yapılırken, eşyanın ticari adı kullanılmayabilir. Eşya ticari adıyla değil, yapısını veya işlevini esas alan bir ifadeyle tarif edilebilir. Örneğin, ticari adı “bilgisayar” olan ürün, tarife sınıflandırmasında “otomatik bilgi işlem makinesi” olarak tarif edilir. Kimi durumlarda ise eşya ticari adıyla veya gündelik hayatımızda bilinen ve kullanılan adıyla tarife sınıflandırmasında yer alabilir. Ürününüzün tabi olduğu dış ticaret kuralları ve vergi oranları hakkında doğru bilgilere ulaşabilmeniz için, hangi GTİP’te sınıflandırıldığını bilmeniz gerekir.
İthal veya ihraç edeceğiniz ürüne uygulanacak olan vergi oranlarının, ürünün dış ticaretinin herhangi bir yasaklamaya, kısıtlamaya veya izne tabi olup olmadığının ve ürüne uygulanacak diğer dış ticaret kurallarının öğrenmek istiyorsanız; ilk olarak ürününüzün 12 basamaklı GTİP’inin ne olduğunu öğrenmeniz gerekir. Ürününüzün GTİP’inin belirlenmesi için ticari adının yanı sıra teknik özelliklerinin bilinmesine de ihtiyaç duyulur. Ürüne ait kataloglar, ürünün numunesi, ürünün teknik içeriği ve ayırıcı özellikleri hakkında bilgi veren her türlü doküman dikkate alınarak ürünün GTİP’i belirlenir.
Ülkemizde Armonize Sisteme uygun olarak hazırlanan Türk Gümrük Tarife Cetveli gümrük idaresi tarafından yıllık olarak hazırlanır. Bu hazırlık yapılırken, Armonize Sistemde yapılan uluslararası değişiklikler ve ulusal ihtiyaçlar dikkate alınarak gerekli değişiklikler ve güncellemeler gerçekleştirilir. Tarife Cetveli, her yılın 1 Ocak tarihi itibarıyla geçerli olmak üzere Resmi Gazete’de yayımlanır. Türk Gümrük Tarife Cetveli, “Pozisyon No”, “Eşya Tanımı”, “Ölçü Birimi” ve “474 Vergi Haddi” sütunlarından oluşur. “474 sayılı Gümrük Giriş Tarife Cetveli Hakkında Kanunla belirlenen vergi oranlarını gösteren “474 Vergi Haddi” sütunu uygulamaya esas alınmaz. Türk Gümrük Tarife Cetveli ve gümrük vergisi oranları, gümrük tarifesinin farklı unsurlarıdır. Dış ticarete konu olan eşyanın tarife sınıflandırmasına Türk Gümrük Tarife Cetvelinde yer verilir. Eşyaya uygulanacak gümrük vergisi oranları ise, İthalat Rejimi Kararı’na ekli listelerde, ülkeler ve ülke grupları bazında düzenlenmiş olan ayrı ayrı sütunlarda gösterilir.
Uluslararası ticarete dahil olan ülkeler arasında yaygın ve ortak olarak kullanılacak bir eşya sınıflandırma sistemi geliştirmeye yönündeki ilk çalışmalar yaklaşık yüz yıl önce başlatıldı. Uluslararası nitelik taşıyan ilk eşya sınıflandırma sistemi, 1931 yılında Milletler Cemiyeti bünyesinde oluşturulan “Cenevre Nomanklatürü”dür. Latince kökenli olan “nomanklatür” kelimesinin sözlük anlamı “adlar dizgesidir”. Maddeleri, nesneleri, malları ve benzeri şeyleri bir dizin halinde sınıflandıran sistemlere “nomanklatür” denilmektedir.
Gümrük idareleri açısından “nomanklatür” kelimesi bir eşya cetveli anlamına gelir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, Cenevre Nomanklatürünün güncel ihtiyaçları karşılayacak şekilde yenilenmesi ihtiyacı doğunca, uluslararası ticarete katılan ülkelerin gümrük idareleri tarafından oluşturulan ve 1950 yılında Brüksel’de kurulan Gümrük İşbirliği Konseyi bünyesinde bir dizi çalışma yapıldı. Bu çalışmalar kapsamında Cenevre Nomanklatürü geniş çaplı olarak değiştirildi, geliştirildi ve “Brüksel Nomanklatürü” adını alarak uzun yıllar kullanıldı. Uluslararası ticarette Brüksel Nomanklatürünün yanı sıra Birleşmiş Milletler tarafından geliştirilmiş olan Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırması da kullanılıyordu. Bir taraftan da yeni teknolojiler geliştiriliyor, bu nedenle dünya ticaretine konu olan malların çeşitliliği giderek artıyordu. Bu gelişmeler yeni bir uluslararası eşya sınıflandırma sisteminin oluşturulması ihtiyacını doğurdu. Gümrük İşbirliği Konseyi’nde 1970 yılında başlatılan çalışmalar sonucunda “Armonize Sistem Nomanklatürü” geliştirildi.
Armonize Sistem Nomanklatürü dünya ticaretinde 1988 yılından beri kullanılmakta; uluslararası ticaretteki gelişmelerin yarattığı ihtiyaçlar dikkate alınarak Dünya Gümrük Örgütü tarafından güncellenmektedir. Bu güncellemeler 1996, 2002, 2007, 2012, 2017 ve 2022 yıllarında yürürlüğe konulmuştur. Armonize Sistem günümüzde dünya ticaretinin neredeyse tamamında kullanılan tek eşya sınıflandırma sistemidir.
Bir eşyanın tarife sınıflandırmasının yapılması uzmanlık gerektiren bir konudur. Eşyanızın tarife sınıflandırmasının yapılması için Gümrük Müşavirliği hizmeti veren şirketlere başvurabileceğiniz gibi, gümrük idaresinden tarife tespiti talep etmeniz ve tarife bilgisi almanız da mümkündür.
Eşyanın tarife sınıflandırması yapılırken aşağıdaki mevzuat ve kaynaklara başvurulur:
Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu; kısaca GTİP olarak adlandırılan, Türk Gümrük Tarife Cetvelinde, oniki rakamdan oluşan pozisyonu, ifade eder.
12 basamaklı bir GTİP, basamakları itibarıyla şöyle adlandırılır:
– – (2 basamak) Fasıl Numarası
– – . – – (4 basamak) Pozisyon Numarası
– – – – . – – (6 basamak) Alt Pozisyon Numarası (Armonize Sistem Nomanklatür Kodu)
– – – – . – – . – – (8 basamak) Avrupa Birliği Kombine Nomanklatür Kodu
– – – – . – – . – – . – – (10 basamak) Milli Alt Açılım Kodu
– – – – . – – . – – . – – . – – (12 basamak) İstatistiki Açılım
Ticarete konu olan tüm mallar Armonize Sistemin 99 faslında, malın bileşimindeki maddelere göre, kullanım alanına veya kullanım amacına göre, imalat ve işleme derecesine göre gruplandırılırlar. Armonize Sistemin, kullanıcı ülkelerin kendi ulusal ihtiyaçlarına göre alt açılımlar yapmasına imkan veren bir mimarisi vardır.
Armonize Sistemin temelini 6 basamaklı bir kodlama sistemi oluşturur. Bu 6 basamaklı kodun ilk iki basamağı eşyanın hangi fasılda olduğunu belirtir. İkinci iki basamak ise eşyanın o fasıldaki hangi grupta yer aldığını işaret eder. İlk dört basamak Armonize Sistemde “eşyanın tarife pozisyonu” olarak adlandırılır. 6 basamaklı kodun son iki basamağı ise eşyayı biraz daha spesifik olarak tarif eden bir alt grubu gösterir. 6 basamaklı Armonize Sistem kodu, aynı zamanda eşyanın “tarife alt pozisyonu” olarak adlandırılır. Armonize Sisteme göre tarife sınıflandırması yapan tüm ülkelerde, yani dünya ticaretinin neredeyse tamamında kullanılan ilk 2, 4 ve 6 basamaklı kodlar aynıdır.
Avrupa Birliği ülkeleri Armonize Sistemin 6 basamaklı kodlamasına iki basamak daha ekleyerek oluşturdukları 8 basamaklı “Kombine Nomanklatürü” kullanırlar. Avrupa Birliği Kombine Nomanklatürüne ülkemizin farklı vergi uygulamalarını yansıtmak amacıyla iki basamak daha eklenerek 10 basamaklı bir kodlama sistemi elde edilmiş; istatistik kodlarını göstermek amacıyla iki basamak daha eklenerek toplam 12 basamaklı ulusal bir kodlama sistemi kurulmuştur. Bir ürünün ülkemizin tarife sınıflandırmasındaki yerini belirleyen 12 basamaklı koduna Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu (GTİP) adı verilir.
Türkiye’ye ithal edeceğiniz veya Türkiye’den ihraç edeceğiniz malınızla ilgili gümrük beyanınızı yaptıktan sonra, gümrük idaresi bu beyanın doğruluğunu kontrol eder.
Gümrük idaresi beyanın doğruluğunu kontrol ederken, gümrük beyannamesinde kayıtlı bilgileri ve beyannameye ekli belgeleri inceleyecek; gerek gördüğü hallerde beyan kapsamındaki eşyanızı muayene edecektir.
Gümrük idaresi, gümrük beyannamesi ve kapsamındaki eşya üzerinde yapacağı kontroller ve eşyanın muayenesi sonucunda eşyanın sizin beyan ettiğiniz tarife pozisyonunda sınıflandırılmadığını; başka bir tarife pozisyonunda sınıflandırılması gerektiğini tespit edebilir. Bu durumda, belirlenen farklılığın niteliğine göre değişen şekilde işlem yapılır. Bazı farklılıklar için ceza uygulanmazken, bazı farklılıklar için gümrük mevzuatı ile belirlenen farklı cezalar uygulanır. Beyan ve muayene arasındaki farklılıklar, belirli durumlarda kaçakçılıkla mücadele mevzuatı uyarınca işlem yapılmasını gerektirebilir. Bu nedenle, eşyanızın tarife sınıflandırmasının ve gümrük beyanının doğru yapılmaması halinde önemli yaptırımlara maruz kalabileceğinizi hatırlatmak isteriz.
